Charting Dutch Democracy

Opinion Polls, Broadcasters and Electoral Culture in the Netherlands, 1965-1990

Abstract

This article unravels the appropriation of electoral opinion polls by Dutch public broadcasters and their deployment in radio and television formats from the 1960s until the 1980s. Rather than engaging with the mediatisation narrative that communication and media scholars use to grasp the media’s use of opinion polls, this article historicises the developments that have led to opinion polls becoming mass media marvels. This article demonstrates that Dutch broadcasters used polls to claim a crucial role for themselves as the intermediaries between political elites on the one hand and the electorate on the other. What is more, this article contends that polls on radio and television were making the political weather as much as reporting on it. Progressive broadcast editors and polling experts appropriated polls as a means to promote the notion of Dutch voters as consumers in an open marketplace, who were no longer bound by traditional loyalties such as religion or class. As such, they boosted new, ‘depillarised’ ways of understanding politics.

Dit artikel onderzoekt hoe Nederlandse publieke omroepen opiniepeilingen gebruikten in radio- en telvisieprogramma’s van de jaren zestig tot en met de jaren tachtig van de twintigste eeuw. Dit artikel gaat niet mee in het ‘mediatiseringsnarratief’ dat veel communicatie- en mediawetenschappers hanteren om dit gebruik te verklaren, maar stelt zich tot doel de opkomst van de opiniepeiling als mediafenomeen te historiseren. Het artikel laat zien dat Nederlandse publieke omroepen peilingen gebruikten om een cruciale bemiddelaar tussen de politiek aan de ene en het kiezerspubliek aan de andere kant te worden. Dit artikel toont bovendien aan dat peilingen politieke ontwikkelingen niet alleen in kaart brachten, maar ook vormgaven. Progressieve omroepredacteuren en peilingexperts eigenden zich peilingen toe als een middel om het idee te propageren dat Nederlandse kiezers consumenten waren in een vrije markt: ze waren niet langer gebonden aan traditionele loyaliteiten zoals religie of klasse. Als zodanig droegen zij bij aan nieuwe, ‘ontzuilde’ manieren om over politiek na te denken.

Actualiteitsparagraaf
De politiek gepeild
Hoe de publieke omroep de opiniepeiling ontdekte

Op 16 maart stemt Nederland voor de gemeenteraden. Het stemgedrag van grote groepen kiezers wordt tegenwoordig mede bepaald door stemwijzers én opiniepeilingen. Die peilingen brengen niet alleen politieke ontwikkelingen in kaart – wie stemt op wie en wie gaat er met de winst vandoor? – maar zij beïnvloeden ook de keuze van de kiezer in het stemhokje. In zijn artikel voor BMGN – Low Countries Historical Review onderzoekt historicus Fons Meijer hoe het komt dat peilingen alomtegenwoordig zijn in de Nederlandse media. Hij toont aan dat publieke omroepen opiniepeilingen ontdekten vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw. Meijer concludeert dat omroepredacteuren en journalisten met behulp van deze peilingen een positie claimden als intermediair tussen politici en kiezers en dat zij ze gebruikten om de verzuilde verhoudingen open te breken. Peilingbureaus als NIPO en experts als Marcel van Dam en Maurice de Hond promootten vanaf de jaren zeventig in radio- en televisieprogramma’s immers een nieuw, wetenschappelijk onderbouwd beeld van de kiezers als burgers die hun kiesgedrag niet meer als vanzelfsprekend afstemden op hun religie of ideologie, maar op hun bevindingen als kritische burgerconsumenten. Het resultaat was een voorgoed veranderde Nederlandse verkiezingscultuur.